Sau hơn 5 năm thai nghén và gần 3 năm thực hiện, ngôi thánh đường và các cơ sở của Giáo Xứ Các Thánh Tử Đạo Việt Nam thuộc Giáo phận Phoenix đã được hình thành.  Mặc dù công trình chưa hoàn tất nhưng trong dịp khánh thành, chúng tôi cũng xin có đôi nét giới thiệu những gì đã được thực hiện và những phần cần tiếp tục để công trình có nét đặc trưng của ngôi thánh đường Công Giáo Việt Nam.

Đây là thánh đường được xây cất do và cho mọi người Công Giáo Việt Nam đang sinh sống trong Giáo phận Phoenix.  Chính vì thế chúng tôi muốn dùng những nét kiến trúc Á Đông hay cụ thể hơn những nét văn hoá Việt Nam để diễn tả niềm tin Công Giáo, với ước vọng mỗi khi đến với thánh đường, người Công Giáo Việt Nam có được cảm giác ấm cúng của quê hương và lời mời gọi đào sâu hơn niềm tin đã đón nhận để áp dụng trong cuộc sống.  Ngoài ra chúng tôi cũng muốn mượn cơ hội này để giới thiệu văn hoá Việt Nam cho người bản xứ.

Nhìn bao quát, cơ sở và ngôi thánh đường xây dựng trên một mảnh đất vượt cao hơn nhằm tạo ấn tượng linh thiêng cho công trình.  Ngoài độ cao, kiến trúc xây dựng còn được bao quanh bằng những hàng cây nhiệt đới xanh tươi, sắc hoa muôn màu; bằng sân gạch đất nung lộ rõ vẻ Việt Nam.

Từ mặt tiền nhà thờ, mọi thành phần dân Chúa và khách thập phương bộ hành trên lề đường cần vượt bảy bậc để có thể đặt chân lên sân gạch-tiền đình nhà thờ.  Bảy bậc này nhắc nhở mọi người rằng quý vị sắp đặt chân lên nơi thánh, nơi ẩn chứa sự hoàn thiện; nơi mời gọi con người hướng tới sự hoàn thiện.  Sau khi đặt chân lên nền gạch - gạch làm bằng đất sét của quê hương Việt Nam, do mồ hôi vất vả của đồng bào thân thương- thiện nam tín nữ có thể nghĩ rằng mình sắp tiếp cận với đôi rồng chầu, nhưng chưa đâu!  Quý vị còn phải tiếp tục vượt qua tiền đình hàng trăm bước trước khi chạm tới đôi rồng đá xanh.  Rồng là một trong tứ linh, tượng trưng cho quyền bính, nằm chầu trước tam quan của thánh đường nhắc nhở khác thập phương:  đây đích thực là thánh địa; chân quý vị đang đứng giữa ranh giới của sự hoàn thiện và thánh thiêng.  Tuy nhiên quý vị đừng sợ hãi vì trước mặt quý vị là 9 bậc thang mời gọi quý vị cố gắng bước lên để chuẩn bị gặp gỡ Đấng Thánh- Thiên Chúa ở giữa dân Người.  Các thiên thần luôn bao quanh trước ngai toà của Thiên Chúa.  Vì thế để đến được với Thiên Chúa, con người cần vượt qua nơi các thiên thần hiện diện, chín bậc thềm nối kết tiền đình và tam quan tượng trưng cho chín phẩm thiên thần của Thiên Chúa.  Với những người có sức, quý vị có thể vượt một hơi 9 bậc để đặt chân lên nền đá dẫn tới tam quan.  Đối với quý vị lớn tuổi, già yếu, hay muốn nhàn tản, quý vị nên dùng những bậc cấp giữa đôi rồng chầu để cứ sau 3 bậc lại có thể thư giãn trước khi tiếp tục hành trình đến với Đấng Tối Cao.

Qua 9 bậc cấp lát gạch Hạ Long, quý vị sẽ đặt chân lên nền đá hoa cương Khánh Hoà rồi đá xanh Bửu Long, những khoáng vật từ quê nhà, đã được ướp gội biết bao mồ hôi, xương máu của đồng bào Việt Nam thân thương.  Đứng tại sân đá hoa cương này, nếu nhìn lại phía sau (nhìn ra mặt lộ) quý vị sẽ thấy địa điểm nơi quý vị đang đứng quả thực đem lại cho quý vị cảm giác thoát tục tuy vẫn còn trên trần gian.  Nhưng tới điểm này rồi quý khách không nên nhìn lại đàng sau mà nên hướng về phía trước.  Trước mặt quý vị là tam quan và bộ cửa chính của thánh đường.

Bộ cửa chính của thánh đường gồm ba cửa đôi.  Đôi cánh của cửa chính giữa chạm hình bốn thánh sử, cả hai mặt, biểu trưng cho Tin Mừng, cho văn hoá Sự Sống.  Đôi cánh của hai cửa cạnh chạm hình trống đồng với khóm trúc bao quanh, biểu trưng cho nền văn hoá Việt Nam.  Trúc là một trong bốn loại cây quý (mai, lan, cúc, trúc) và là biểu tượng của bậc chính nhân quân tử.  Đối với người Việt Nam, trúc còn mang một ý nghĩa khác: các làng quê thường được bao quanh bằng những hàng rào tre hay trúc.  Sau luỹ tre, ai nấy đều được hưởng sự an bình đầy ắp tình nghĩa đồng bào.  Nhìn sang hai bên quý vị sẽ thấy từ dưới nền lên tới ngang tầm mắt là những viên đá đỏ hình dáng như những viên gạch có khắc tên được gắn xen kẽ theo lối xây tường.  Đây là quý danh của những người tham gia chương trình Mỗi Người Một Viên Gạch cho Nhà Chúa.  Thực hiện lời Thánh Phêrô nhắc nhở: “Hãy để Thiên Chúa dùng anh em như những viên đá sống động mà xây nên ngôi Đền Thờ thiêng liêng, ..” (1 Pr. 2:5a).  Tất cả mọi người trong cộng đoàn Giáo Xứ và quý ân nhân xa gần chấp nhận để Thiên Chúa dùng để có ngôi thánh đường này.  Trước khi mời quý vị vào trong thánh đường, chúng tôi xin mời quý vị nhìn những nét chung chung của kiến trúc xây dựng.

Tất cả các cơ sở và thánh đường của Giáo Xứ được gói gọn trong một nếp nhà.  Hình dáng của nếp nhà này muốn lột tả hình dạng lâu đời nhất của ngôi nhà Việt Nam: nhà sàn với mái cong.  Theo nghiên cứu của giáo sư nhà văn Quyên Di thì hình dáng nhà mái cong phát xuất từ Việt Nam ta rồi người Trung Hoa mới bắt chước và cải tiến thêm.  Dựa vào nghiên cứu đó mà chúng tôi nói rằng công trình kiến trúc của Giáo Xứ phỏng theo hình dáng ngôi nhà Việt Nam xa xưa.  Nếp nhà với kích cỡ vuông vức diễn tả ý niệm trái đất của dân gian (trời tròn, đất vuông) xây trên nền cao với hai tầng mái cong, lợp ngói và trên đỉnh là cây thánh giá cao chót vót.  Toàn bộ nếp nhà nói lên sự hoà hợp giữa văn hoá Việt Nam và niềm tin Công Giáo.  Sự siêu nhiên, linh thánh được bắt đầu bằng những ý niệm, nền tảng tự nhiên.  Nếp nhà này sẽ không thể gọi là thánh đường nếu không có cây thánh giá.  Thánh đường này sẽ không có đường nét Việt Nam nếu không có ngỏi đỏ, mái cong, rồng chầu.

Chân thánh giá trước khi tiếp cận với mái ngói có hình quả cầu với 12 cạnh, chỉ 12 chi họ con cháu ông Áp-ra-ham hay 12 môn đệ của Chúa Giêsu, ám chỉ Ơn Cứu Độ đến với nhân loại từ Thiên Chúa qua dân Chúa hay qua các tông đồ.  Tại góc các mái cong của nếp nhà có rồng uốn trong mây, ngước nhìn lên thánh giá để tôn thờ.  Trên tường ngay dưới mái nhà thờ quý vị nhìn thấy mỗi phía có 5 cửa sổ.  Con số 20 cửa sổ này là 20 mầu nhiệm của Kinh Mân Côi- Tin Mừng tóm gọn. 

Nếu nhìn từ hướng Bắc, mặt tiền của thánh đường, quý vị sẽ thấy tam quan tuy có mái riêng nhưng gắn liền với nhà thờ.  Trung tâm của mái tam quan cũng có một thánh giá khác tuy nhỏ hơn nhưng hình dạng y hệt thánh giá trên nóc nhà thờ và mỗi góc mái cũng có rồng uốn phủ phục như vậy.  Nhìn từ hướng Đông của nếp nhà, quí vị sẽ thấy rõ hơn hình dạng của ngôi nhà sàn với tầng dưới với mái phụ uốn cong trên có đôi phụng.  Đây là mặt tiền của hội trường, các lớp học và văn phòng.  Tại tầng dưới này các em nhỏ sẽ có cơi hội học hỏi giáo lý, Kinh Thánh, học tiếng Việt để biết thêm về Chúa, về nguồn gốc Việt Nam của mình.  Hội trường là nơi mọi người tìm gặp được tình người, hun đúc sự đoàn kết yêu thương.  Nói tóm lại nơi những cơ sở này mọi người được mời gọi để biến đổi thành những con người tốt hơn, hoàn thiện hơn để xứng đáng đến gần Chúa là Đấng Thánh.  Hình ảnh chim phụng ở góc mái phụ tại hướng Đông và hướng Nam dẫn vào cửa chính của hội trường hay trường học mang ý nghĩa đó.  Vì phụng cũng là một trong tứ linh.  Duy phượng hoàng có thể nhìn thẳng lên mặt trời và phượng hoàng là biểu tượng cho sự biến đổi.

Phía trong của tầng dưới này, ngoài văn phòng, lớp học, hội trường là nơi tổ chức những lễ hội truyền thống, nơi sinh hoạt cho các hội đoàn trong Giáo Xứ.  Nói cách khác các sinh hoạt văn hoá, xã hội của Giáo Xứ sẽ diễn ra tại hội trường này.  Một điều đặc biệt là trên tường phía Đông của hội trường quý vị có thể thấy Cây Giáo Xứ.  Giáo xứ là Hội Thánh thủ nhỏ, là Thân Thể Mầu Nhiệm của Chúa Kitô.  Giáo Xứ Các Thánh Tử Đạo Việt Nam muốn diễn tả sự tương quan giữa Giáo Xứ và từng giáo dân qua Cây Giáo Xứ.  Mỗi người trong Giáo Xứ là một chiếc lá.  Lá hút nhựa từ cây mà sống; cây nhờ lá mà phát triển.  Trên Cây Giáo Xứ còn có những trái mang tên của các phần tử của Giáo Xứ đã an nghỉ trong Chúa.

Bây giờ mời quý vị đi ngược lên tầng trên vào trong thánh đường.  Khi bước vào trong thánh đường, có thể quý vị sẽ ngạc nhiên và có cảm giác là lòng nhà thờ nhỏ so với hình dáng bên ngoài.  Quý vị đúng một phần vì phía sau cung thánh còn có nhà nguyện dùng để dâng thánh lễ các ngày trong tuần.  Lý do khác nữa là vì nhà thờ vuông nên quí vị có cảm giác là nó nhỏ.  Dù chỉ là cảm giác hay thực tế là thế, quý vị sẽ nhận ra ngay sự nối kết hài hoà giữa trời và đất khi đứng trong lòng nhà thờ.  Nhìn lên trần quý vị sẽ thấy quan niệm trời tròn đất vuông của dân gian được in đậm nét trên đó.  Trên đây chúng tôi đã đề cập tới con số các cửa sổ phía trên nhắc nhở các mầu nhiệm Kinh Mân Côi nếu nhìn từ bên ngoài thì bên trong nhà thờ ngay dưới các cửa sổ đó, từ ba phía Đông, Bắc và Tây, quý vị sẽ thấy các chặng đàng thánh giá giúp mọi người suy niệm mầu nhiệm cứu độ.  Tường phía Nam không có cửa sổ và quý vị thấy có tượng chuộc tội lớn và dưới chân tượng là nhà tạm.  Nơi Con Thiên Chúa ở giữa dân Người trong nhà thờ này. 

Nhà Tạm cũng diễn tả sự liên hệ giữa trời và đất với những hình tròn và vuông đan chen vào nhau.  Tuy nhiên nếu trên trần quý vị thấy hình tròn với thánh giá được bao quanh bằng hình vuông thì ngược lại nơi nhà tạm hình vuông lại nằm giữa vòng tròn.  Trên trần chúng tôi muốn tả sự kiện Con Thiên Chúa đến trần gian, trời giao hoà với đất.  Tại nhà tạm, trung tâm của toà nhà, hình con chiên, tượng trung cho Con Thiên Chúa, được chạm nổi trên mặt phẳng hình vuông với ý nghĩa:  Con Thiên Chúa đến trong trần gian và trở thành chiên sát tế để cứu chuộc nhân loại.  Vòng tròn bằng đá bao quanh hình vuông chỉ trời.  Con Thiên Chúa, là chính Thiên Chúa, cả bầu trời không chứa nổi nhưng vì yêu đã chấp nhận hiện diện nơi trần gian, trong trái đất, tại chính nơi đây.  Sự hiện diện của Con Chiên, của Thánh Thể Chúa nơi Nhà Tạm làm cho nơi này trở thành nơi cực thánh.  Cung thánh trổi cao hơn nền nhà thờ tam cấp (ba bậc), mỗi bậc biểu trưng cho ngai toà của một vị tổng thiên thần.  Giữa cung thánh, một bàn thờ mặt vuông đặt trên khối gỗ tròn có chạm bữa tiệc ly.  Chính hình bữa tiệc ly nói lên ý nghĩa trọn vẹn của nơi cực thánh này, nơi ngày ngày hy lễ cứu đời của Con Thiên Chúa được cử hành.  Toàn thể tín hữu được mời gọi quy tụ chung quanh bàn tiệc này để cùng cử hành hy lễ và đón nhận chính Mình và Máu Chúa, thần lương nuôi sống và liên kết muôn người nên một trong Người.

Hai bên cung thánh là bàn thờ Đức Mẹ và Thánh Giuse.  Hai vị hiện diện nơi đây để mọi người có cơ hội đến học nơi các ngài bài học đón nhận và vâng phục thánh ý của Thiên Chúa và xin các ngài cầu bầu cùng Chúa trong những khi cần.  Đức Mẹ La Vang nhắc mọi người tới sứ điệp của Mẹ tại linh địa xưa: Mẹ hiện diện nơi đây để sẵng sàng giúp đỡ những ai đang gặp khó khăn khi cố gắng trung thành với Chúa Giêsu, con Mẹ.  Thánh Giuse thợ nhắc nhở mọi người gương cần mẫn, kiên trì làm việc của người khi xưa để chăm lo cho thánh gia thất và thực hiện sứ vụ làm chủ vũ trụ Thiên Chúa đã trao ban cho loài người.

Xa hơn tí nữa về bên trái, viên đá đầu tiên đã được thánh hiến trong ngày lễ đặt viên đá đầu tiên giờ đây được cẩn sâu trong tường như viên đá gốc của ngôi đền thánh.  Cũng tại đây hình ảnh của Các Thánh Tử Đại Việt Nam, bổn mạng của Giáo Xứ nhắc nhở mọi giáo dân nước Việt tới nghĩa vụ sắt son với niềm tin các ngài đã gieo và vun trồng nơi quê hương và trong tâm hồn mỗi người.

Trước khi đặt chấm hết cho những nét giới thiệu đơn sơ về cơ sở cũng như thánh đường của Giáo Xứ, chúng tôi cũng xin được chia sẻ với mọi người mong ước của những người thực hiện công trình.  Như đã thưa ngay từ đầu:  đây là công trình mang tính chất tôn giáo và văn hoá.  Công trình này mong được góp phần vào gia sản của thế hệ lớn tuổi, đã sinh ra và lớn lên tại quê hương Việt Nam nhưng đang sống và thể hiện niềm tin Kitô Giáo tại đất nước Hoa Kỳ này, chuyển giao lại cho con cháu, những thế hệ tương lai, là người Công Giáo Việt Nam, sinh sống nơi quê hương thứ hai này.  Công trình này, tài sản này, không chỉ mang những đường nét lột tả nền Văn Hoá Sự Sống, Văn Hoá Kitô Giáo, và văn hoá truyền thống của Con Rồng Cháu Lạic, mà nó còn là di sản của Đất Việt.  Từng miếng ngói, viên gạch, tới những khối đá chạm khắc thành hình long, phụng, những viên đá lát nền, những khối gỗ tạo nên bàn thờ đồ xộ và những chiếc ghế gỗ dài trải khắp lòng nhà thờ, là những sản phẩm được làm bằng vật liệu nơi quê nhà, do công khó và sáng tạo của đồng bào thân thương Việt Nam.  Nhiều phần của công trình này cũng đã do công sức, thời gian và mồ hôi giãi dầu của biết bao người Việt Nam, trong cũng như ngoài cộng đoàn Giáo Xứ, đóng góp mà hình thành.  Chính điều này, theo thiển ý của người viết, làm cho cơ sở và thánh đường của Giáo Xứ Các Thánh Tử Đạo Việt Nam tại Giáo Phận Phoenix mang trọn ý nghĩa: một công trình xây dựng mang tính tông giáo và văn hoá của người Việt Nam, do người Việt Nam, và cho người Việt Nam.

-Cha Chánh Xứ tiên khởi Giuse Nguyễn Văn Thuận, OP viết  vào dịp Lễ Thánh Hiến Thánh Đường ngày 18 tháng 4, năm 2010